Γ. ΝΕΡΟΤΡΙΒΕΣ & ΜΑΝΤΑΝΙΑ.

Όπως αναφέραμε, το νερό μετά την κίνηση που έδινε στη φτερωτή του μύλου, διοχετευόταν με αυλάκια στα μαντάνια και τις νεροτριβές.

ΟΙ ΝΕΡΟΤΡΙΒΕΣ.
Οι νεροτριβές ή ντριστέλλες ήταν τα υδροκίνητα «πλυντήρια» της εποχής, ορισμένες από τις οποίες λειτουργούν μέχρι σήμερα.. Το νερό μεταφέρεται με αυλάκια και αναγκάζεται σε πτώση μέσα από μία κωνοειδή κατασκευή από ξύλινες τάβλες, τον «κάναλο». Πέφτοντας από ύψος περίπου τριών μέτρων μέσα σε μία «γούρνα», δηλαδή μία τεχνητή κοιλότητα από πέτρα, το νερό αποκτά περιστροφική κίνηση λόγω του κοίλου πυθμένα. Μέσα σε αυτή τη γούρνα, οι γυναίκες ρίχνανε τα μάλλινα στρωσίδια τους και τις βελέντζες για να τις πλύνουν. Στο μπροστινό μέρος, υπήρχε μία σειρά από ξύλα κάθετα τοποθετημένα και σε ημικυκλική σειρά, που εμπόδιζε τα μάλλινα να παρασυρθούν. Η περιστροφή του νερού σε συνδυασμό με την ορμή της πτώσης, ανάδευε τα ρούχα ομοιόμορφα και έτσι αυτά πλένονταν χωρίς κόπο. Στη συνέχεια, το νερό αποχετεύεται σε αυλάκι και οδηγείται στην επόμενη πτώση. Η νεροτριβή ήταν συνήθως στεγασμένη με πλάκες και ξύλινα υποστυλώματα και το δάπεδο ήταν επενδυμένο με πέτρες, ώστε να προστατεύονται οι γυναίκες από τη βροχή και να μη λερώνονται τα ρούχα από τα χώματα .

ΤΑ ΜΑΝΤΑΝΙΑ.

Τα μαντάνια ήταν μία πιο σύνθετη υδροκίνητη κατασκευή που εξυπηρετούσε όμως, τον ίδιο σκοπό, το πλύσιμο δηλαδή των υφαντών μάλλινων ρούχων και των στρωσιδιών ενός νοικοκυριού. Εδώ, το νερό έπεφτε πάνω σε ένα οδοντωτό τροχό, με τέτοιο τρόπο ώστε να περιστρέφεται. Η περιστροφική κίνηση του τροχού μέσω ενός άξονα μεταδιδόταν σε ένα σύστημα μοχλών και μετατρεπόταν σε παλινδρομική κίνηση. Με τον τρόπο αυτό, τέσσερα συνήθως ξύλινα σφυριά, με διαδοχικές και εναλλασσόμενες κινήσεις, χτυπάγανε πάνω σε μία επιφάνεια λεία και συμπαγή. Πάνω της, φέρνανε τα ρούχα για να χτυπηθούν και να καθαρίσουν από τις δύσκολες βρωμιές. Η λειτουργία του μαντανιού μπορούσε να διακοπεί με την εκτροπή του νερού ή το μπλοκάρισμα των μοχλών.
Λόγω της σύνθετης και περίπλοκης κατασκευής τους τα μαντάνια δεν ήταν και τόσο διαδεδομένα, όσο οι νεροτριβές. Για το λόγο αυτό σίγουρα, νεροτριβές βρίσκουμε παντού, ενώ μαντάνια σε λιγότερα μέρη. Σήμερα, μαντάνια σε λειτουργία ή έστω και μόνο σαν κτίσματα, δε βρίσκουμε πουθενά στο χώρο της Ευρυτανίας. Οι μόνοι αδιάψευστοι μάρτυρες της ύπαρξής τους, είναι τα ερείπιά τους, καθώς και τα τοπωνύμια. Έτσι, δίπλα στο Πάνω γεφύρι της Χρύσως υπάρχει η περιοχή «μαντάνια» και στο Στένωμα κοντά στο γεφύρι του Παλιόμυλου, τα «μαντάνια του Πρακατσιούτα».